31 oktober 2024

POK-middelen voor gemeenten: een eerste evaluatie

Eerste resultaten van structureel aanvullende middelen voor het verbeteren van dienstverlening voor kwetsbare inwoners.

Deel deze pagina:

Introductie

Naar aanleiding van de bevindingen van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK), heeft het kabinet van 2021 tot en met 2027 jaarlijks € 150 miljoen vrijgemaakt om de gemeentelijke dienstverlening aan inwoners in een kwetsbare positie te versterken. Met hulp en ondersteuning van onder andere regioadviseurs van het Platform Sociaal Domein konden gemeenten activiteiten financieren ten behoeve van het verbeteren van dienstverlening. Inmiddels heeft een eerste evaluatie naar de besteding van de middelen plaatsgevonden. In dit artikel lees je de belangrijkste bevindingen.

Besteding van de POK-middelen

De inzet van de POK-middelen is bedoeld ter ondersteuning van mensen in kwetsbare posities, langs acht verschillende inhoudelijke actielijnen. Zo zijn de middelen bijvoorbeeld inzetbaar voor het verbeteren van de ondersteuning voor mensen die minder digitaal vaardig zijn (‘Digitale overheid’), het versterken van de rechtsbescherming van inwoners, het versterken van wijkteams en het verbeteren van integraal werken in het sociaal domein.

Uit het onderzoek komt naar voren dat de POK-middelen op verschillende manieren zijn ingezet. Bijvoorbeeld als boost voor lopende programma’s en projecten, kickstart voor nieuwe programma’s of smeerolie voor het verbinden van bestaande initiatieven voor een meer integrale aanpak. De thema’s van de actielijnen zijn vaak gebruikt als inspiratie voor besteding. Andere gemeenten hebben eigen thema’s gekozen om beter aan te sluiten op de behoeften van de inwoners en lopende initiatieven.

In het rapport vind je een aantal goede voorbeelden van bestedingen van POK-middelen, bijvoorbeeld op pagina 17 (gemeentenEnschede en Pijnacker-Nootdorp), pagina 21 (Zaanstad en Venlo), pagina 23 (Den Bosch en Lingewaard) en pagina 26 (Eemsdelta en Rheden).

Download het volledige rapport hier

Verdeling van POK-middelen

01
De POK-middelen zijn voor het grootste gedeelte uitgekeerd aan de gemeenten via de algemene uitkering van het Gemeentefonds;
02
De meeste gemeenten ontvangen tussen de € 4.000 en € 4.500 aan POK-middelen per 1.000 inwoners;
03
De totaal ontvangen POK-middelen per gemeente bevinden zich in 2023 tussen de €8.500 (Schiermonnikoog) en €5.500.000 (Amsterdam);
04
Voor 102 gemeenten is het totale bedrag lager dan €100.000, 8 gemeenten ontvingen meer dan €1 mln.

POK-vouchers

Een specifiek onderdeel van de ondersteuning aan gemeenten is het ‘ondersteuningsbudget versterken dienstverlening kwetsbare burgers’. Gemeenten konden daarmee bij de VNG eenmalige POK-vouchers aanvragen: een financiële impuls van maximaal €10.000 ter verbetering van de dienstverlening aan de (meest) kwetsbare burgers. Doordat gemeenten de inzet van de middelen zelf bepalen, konden zij aansluiten op de behoefte van inwoners in de praktijk.

Resultaten van de POK-vouchers

In totaal hebben 75 gemeenten POK-vouchers aangevraagd. Hiermee is het volledige budget verbruikt. De meerderheid van de aanvragen had betrekking op het verbeteren van de toegang en het versterken van de sociale wijkteams in gemeenten. Zo is in de gemeente Soest een tijdelijke netwerkregisseur aangesteld, die het contact met buurtbewoners versterkt en de leefbaarheid in de buurt bevordert. Daarnaast heeft de Gemeente West Maas en Waal de succesvolle pilot ‘Schuif samen aan!’ afgerond. Deze pilot was bedoeld om inwoners die het moeilijk hebben - bijvoorbeeld vanwege de inflatie of na-effecten van corona - een steuntje in de rug te geven. Met het initiatief wilde de gemeente een laagdrempelige algemene voorziening creëren.

Wat kunnen we leren van dit rapport?

Gemeenten zijn positief over de eerste (voorzichtige) resultaten van de POK-middelen. Het is nog te vroeg om een representatief beeld te geven of de middelen effectief zijn ingezet. In veel gemeenten zijn de projecten die gefinancierd worden vanuit de POK-middelen namelijk recentelijk opgestart. Er zijn wel al wat eerste aanbevelingen geformuleerd:

01
Gemeenten kregen veel vrijheid in de besteding van de POK-middelen. Hierdoor konden ze goed aansluiten bij (lokale) behoeften, maar dit maakt de bestedingsdoeleinden ook moeilijk inzichtelijk. Het rijk moet in het vervolg de wijze heroverwegen waarop ze inzicht wil verkrijgen wanneer middelen ongeoormerkt worden uitgekeerd.
02
Professionals in het sociaal domein in veel gemeenten zijn vaak niet bekend zijn met het bestaan van de POK-middelen. De communicatie rondom de doelen en mogelijkheden aan ondersteuning moet dus versterkt worden.
03
Op dit moment worden de POK-middelen an sich erg centraal gesteld, terwijl het uiteindelijk gaat over de bestedingsdoelen en de beweging die het rijk hiermee wil stimuleren; meer focus op de doelen, minder op de middelen.
04
Daarop aansluitend: zorg voor een consistente, herkenbare naam voor de middelen die aansluit bij de bestedingsdoelen. Geef bestedingsdoelen met handvatten en voorbeelden.

Hoe nu verder?

Deze resultaten zijn afkomstig uit de eerste van een reeks van drie evaluaties over de besteding van de POK-middelen, uitgevoerd door Andersson Elffers Felix. We nemen de resultaten en aanbevelingen van deze evaluatie mee als input voor het gesprek met het rijk.