Verdwaald in de natuur: hoe ga je om met kwetsbare mensen in natuurgebieden?
Steeds meer mensen in kwetsbare posities verblijven in natuurgebieden: dak- en thuislozen, arbeidsmigranten en mensen met vaak onbegrepen gedrag. Staatsbosbeheer ontdekte dat dit probleem veel groter is dan gedacht – een ‘black spot’ in het systeem, niet alleen bij Staatsbosbeheer zelf, maar ook bij ketenpartners zoals gemeenten, politie en veiligheidshuizen.
Tijdens de workshop ‘Verdwaald in de natuur’ gingen Marco Meeling en collega’s van Staatsbosbeheer in gesprek met deelnemers over dit urgente vraagstuk. Zij deelden hun ervaringen en riepen op tot bewustwording. Deelnemers en sprekers verkenden samen hoe we meldstructuren kunnen verbeteren, tijdelijke opvang kunnen organiseren en domeinoverstijgend kunnen samenwerken.
Gevolgen voor de natuur
De boswachters van Staatsbosbeheer krijgen steeds vaker te maken met dak- en thuisloze mensen die in natuurgebieden verblijven. Dat wekt niet alleen maatschappelijke vragen op, maar heeft ook grote gevolgen voor flora en fauna: achtergelaten afval, omgehakte bomen en het betreden van kwetsbare, afgesloten gebieden.
Veiligheid
Ook de veiligheid komt in het geding wanneer mensen in natuurgebieden verblijven. Mensen die in de natuur verblijven kunnen verward, onvoorspelbaar en/of agressief gedrag vertonen, waardoor bezoekers zich onveilig voelen. Daarnaast zorgt het koken op open vuur voor een brandrisico, zeker in de droge zomermaanden.
Voor boswachters kan het leiden tot onveilige situaties wanneer zij deze mensen aanspreken. Zij schatten daarom altijd de veiligheid van de situatie in. Als hun eigen veiligheid in gevaar komt, doen zij een stap terug en schakelen de politie of een wijkagent in.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
De boswachters kijken verder dan alleen natuurbeheer. Ze zien de schrijnende situaties waarin deze mensen verblijven en voelen een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zij werken dan ook mee met het zoeken naar een passende en mensgerichte aanpak.
Mensen wegsturen is juridisch gezien toegestaan, zij overtreden namelijk altijd de toegangsvoorwaarden als zij zich buiten wegen en paden begeven. Dit staat ook op de borden bij de ingang van de natuurgebieden. Dit is strafbaar op grond van artikel 461 van het Wetboek van Strafrecht.
Maar in de praktijk lost wegsturen weinig op. Vaak verplaatst de weggestuurde persoon zich naar een ander gebied, wat leidt tot een waterbedeffect; het probleem verschuift zich. Dat kan ook als gevolg hebben dat mensen letterlijk uit beeld verdwijnen door zich te settelen in een buitengebied. Daardoor wordt het nog lastiger contact te houden en passende zorg te bieden.
“We willen zowel voorkomen dat de problemen zich verschuiven naar andere gebieden, als voorkomen dat deze kwetsbare mensen verblijven in gebieden van hoge ecologische waarde”, legt Marco uit. “Soms is het beter iemand een vaste plek te geven in een deel van het bos waar dat kan. Zo blijft die persoon in beeld, kunnen we monitoren en blijft die bereikbaar voor hulpverlening.” Maar daar moet je wel het gesprek met elkaar over kunnen aangaan.
Tweesporenbeleid
Staatsbosbeheer hanteert een tweesporenbeleid: menselijk én juridisch handelen. In eerste instantie kiezen de boswachters voor de menswaardige kant: een gesprek en een waarschuwing. “Vaak gaan we zelf een praatje aan, vragen we hoe het gaat en noteren we contactgegevens”, vertelt Marco.
Maar als iemand structureel buiten wegen en paden verblijft en niet geholpen wil worden, dan helpt een waarschuwing niet meer en is het beter repressief op te treden. Door bekeuringen vast te leggen en aan te tonen hoe je hebt gehandeld, bouw je een dossier op dat kan worden gedeeld met politie en ketenpartners. Vervolgens kan de situatie worden besproken in een multidisciplinair overleg en wordt niet alleen gehandhaafd, maar ook gekeken naar passende zorg en maatregelen.
Bewustwording
De kernboodschap van de workshop: bewustwording. Natuurgebieden staan vaak niet op de radar van gemeenten en hulpverleners, terwijl daar mensen in schrijnende situaties verblijven. “Bewustwording is de eerste stap”, vertelt Marco. “Pas als we weten wat speelt, kunnen we samen oplossingen vinden.”
Vervolgstappen
Wil je hiermee aan de slag binnen jouw gemeente? Kom op de lijn bij jouw natuurbeheerder en breng samen in kaart hoeveel natuur jouw gemeenten heeft en wat zich daar afspeelt.
Belangrijk is ook een verandering in denken: geen problemen verplaatsen, maar sámen de problemen oplossen. “Er wordt nog vaak gedacht ‘liever prikkelarm buiten de bebouwde kom, dan overlast binnen de bebouwde kom’, maar daarmee verschuif je het probleem simpelweg naar een andere plek, met als gevolg: ecologische schade, onveilige situaties en mensen die buiten beeld verdwijnen”, aldus Marco.
Contactgegevens Staatsbosbeheer
Landelijk nummer: +31 30 69 26 111
Voor inhoudelijke vragen op dit onderwerp, is Marco Meeling bereikbaar via m.meeling@staatsbosbeheer.nl.
